گنبد سلطانیه

پیشینه شهر سلطانیه

شهر سلطانیه در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر زنجان و در ۵۴ کیلومتری ابهر قرار دارد. این محل طبق کتیبه‎هائی که از پادشاهان آشور بدست آمده، در قرن هشتم قبل از میلاد محل سکونت طایفه جنگاور (ساکاراتیها) بوده و در عهد فرمانروایان ماد به اسم «اریباد» خوانده می‏شده است و پارتها آنرا به نام نخستین پادشاه  خود «ارساس» نامیدند (برای اثبات مطالب فوق‏الذکر مدارک متقنی در دست نیست).

از تاریخ سلطانیه تا حمله مغول اطلاع دقیقی در دست نیست. لیکن لازم به تذکّر است تا پیش از تسلط مغول سلطانیه به نام «نیزآگامبی» و «شرویاز» معروف بوده است.

سلطانیه از نظر عملکردی

در زمان صفویّه شهر سلطانیه هر چند از اهمیّت سابق، افتاده بود معذالک یکی از منازل معتبر بین‏راه تبریز محسوب می‏شده و بسیاری از عمارات قدیم آن به صورت نیمه مخروبه وجود داشته است.

پیترودلاواله سیّاح معروف ایتالیائی که چند سال مشاور دربار شاهِ عباسی اوّل بوده و در اوایل قرن هفدهم میلادی، ‌از سلطانیه بازدید نموده است، ‌از ویرانی‏های سلطانیه در عهد صفوی سخن می‎گوید: سلطانیه سابقاً شهر بزرگی بوده ولی امروزه خراب شده و حتّی فاقد حصار است و دیوار قسمت اعظم خانه‏ها نیز به ویرانی گرائیده، ‌

به قسمی که اکنون در شهر، تعداد زمینهای بایر که در روی آن چادر اردو زده شده خیلی بیشتر از تعداد محدوده خانه‏های مسکونی است.

اطراف سلطانیه جنگل وسیعی است که در دو طرف آن رشته کوههای متعدّدی واقع شده است.  نام عربی سلطانیه نشان می‏دهد که این شهر اسلامی است.

فلاندن نیز نظریه فوق را تأیید می‏کند و در سیاحت‎نامه خود از آن به عنوان شهری نیمه‎ویران یاد می‏نماید و می‏نویسد:  …. با اینکه شهر تقریباً رو به ویرانی می‏رفت امّا ویرانه‏های باقیمانده نیز حکایت از جلال و شکوه و ابهّت دیرین می‏کند .‌مقبره زیبای «مولانا حسن کاشی» که در جنوبی‎ترین نقطه  سلطانیه وجود دارد, از آثار این دوره و مؤیّد آبادی مختصر در این عصر بوده است.